معرفی ، نقد و بررسی فیلم " شادروان"

آرش پارساپور ،سایت ویجیاتو 

شادروان دومین اثر بلند سینمایی حسین نمازی بعد از فیلم آپاندیس، یک نمایش اجتماعی است که بر پایه‌ی موقعیت‌های طنز و شوخی شکل گرفته است و در خود قصه‌ای استخوان‌دار که بتواند مخاطب را در فضایی پرکشش و چالش‌برانگیز قرار دهد، ندارد. شادروان به‌دنبال مضمون و درونمایه می‌گردد و برایش مفهوم خانواده، صداقت و یکی شدن اهمیت ویژه‌ای دارد. بازی‌های شادروان به‌واسطه‌ی لحظات کمیکش ممکن است که برای بیننده تا مدتی جذاب باشد و به چشم بیاید اما کم‌کم بعد از مدتی آن جلوه‌گری‌ را از دست می‌دهد و بیننده خود را در میان یک دورهمی آشفته می‌بیند.

شادروان محصول و چکیده‌ای از فیلم‌ها و سریال‌های ایرانی است. آثاری که به فقر و بیچارگی در خانواده‌های ایرانی می‌پردازد و با یک سری دیالوگ‌های سطحی و شوخی های جنسی سعی در جذب مخاطبش دارد. هنگام تماشای شادروان، قطاری از نمایش‌های ایرانی جلوی چشمانتان رژه می‌رود و شما با دیدن هر سکانس از فیلم یاد یکی از این آثاری خواهید افتاد که تنها سفره‌ی افطاری کم دارد. این اثر از آن دسته فیلم‌هایی است که سطح سلیقه و تفکر مخاطب ایرانی را به پایین می‌کشد و تکراری بر مکررات آثار بدون فیلمنامه‌ی این جشنواره است. شادروان عقبگردی است بر ژانر اجتماعی. فیلمی که از لایه‌های آزاردهنده‌ی زندگی حاشیه‌نشینان به‌سرعت عبور می‌کند و سعی دارد با شوخی‌های سطحی مخاطب را با درد خودش بخنداند و سرگرم کند. درواقع اثر به‌دنبال این می‌گردد که بیننده‌اش را به رنج عادت دهد و در دل این مشکلات نکته‌ای مثبت پیدا کند.

در یک خانواده‌ی فقیر و حاشیه‌نشین، پدر خانواده بر اثر خوردن شیرینی خامه‌ای ۶۳ روز به کما می‌رود و بعد از آن می‌میرد. فرزندانش برای اینکه بتوانند جنازه‌ی پدر را از سردخانه بیرون بیاورند، نیاز به پول دارند؛ حال هم حساب بانکی پدر مرده‌شان از سمت بانک مسدود شده اشت و هم اینکه همه‌ی طائفه‌شان از فیروزکوه برای خاکسپاری مراسم بی‌مرده به خانه آن‌ها سرازیر شده‌اند. آشپزخانه از آذوقه خالی است و بدتر از همه اینکه، می‌فهمند در شناسنامه پدرشان نام فرزند دیگری هم ثبت شده است.

اگر بخواهیم از جهت ایده به شادروان نگاه کنیم، فیلم در خاکسپاریِ جسدِ گرو گرفته شده خلاصه می‌شود، فکر اولیه‌ای که برای مخاطب و یک نمایش کمدی موقعیت می‌تواند بسیار جذاب باشد اما رفته‌رفته این ایده رنگ می‌بازد و بعد از سکانس دزدیدن جسد پدر، ما شاهدِ از ریل خارج شدن فیلمنامه خواهیم بود. شادروان می‌توانست اثر خوبی از آب دربیاید، اگر میلی‌متر به میلی‌متر حساب قصه‌اش را می‌کرد و به صورتی منطقی جلو می‌رفت. فیلمنامه درواقع تکلیف‌اش با خودش مشخص نیست و اینقدر شاخ‌و‌برگ اضافی و خرده داستان‌های بدون پشتوانه به خود گرفته است که تماشاگر مدام باید با خودش هدف ابتدایی فیلم را مرور کند و به‌دنبال سرنخ‌های آن باشد؛ چراکه اثر با هر شاخ‌و‌برگ جدید، ایده‌ای تازه را برای او رو می‌کند و سوالات جدیدی را پیش می‌کشد.

یکبار کلا خاکسپاری پدر محو می‌شود و داستان عاشقانه‌ی نادر و آهو روی کار می‌آید، بعد از آن مسئله‌ی شناسنامه پیش کشیده می‌شود و فیلم به همین منوال جلو می‌رود. دادن شاخ‌و‌برگ و خرده داستان‌ها از ملزومات اصلی نگارش فیلمنامه هستند اما در صورتی که در جهت پیشبرد هدف اصلی قصه کمک کنند و به‌دنبال دراماتیک‌تر کردن آن باشند، که این اتفاق در شادروان رخ نمی‌دهد و تماشاگر حس می‌کند که مشغول تماشای فیلمی پازلی است که هر تکه‌اش را باید از گوشه‌ای جمع کند و ببیند. این اتفاق بالطبع ساختار اثر را بهم می‌ریزد و آن تاثیرگذاری که روی بیننده باید داشته باشد را از دست می‌دهد.

به بیان دیگر فیلم شادروان به موقعیت‌ها و داستان‌های مختلفی تقسیم شده است که با نخ بسیار نازکی به ایده‌ی ابتدایی فیلم وصل می‌شوند. هرکدام از این سکانس‌های موقعیتی خودشان داستانکی جدا هستند که می‌توانند تماشاگر را با شوخی‌های اروتیک به‌دنبال خود بکشانند و او را مجبور کنند که همچنان پای اثر بنشیند و به‌دنبال خاکسپاری پدر خانواده باشد. سردرگمی فیلم، ضعف بزرگ اثر است، اینکه شادروان تا انتها به ایده‌ی خودش متعهد نیست و تا می‌تواند از این شاخه به آن شاخه می‌پرد و قواعد پیرنگ‌اش را بهم می‌زند. فیلم آنچنان خرده داستان‌ها را پررنگ کرده و روی پرداختشان اصرار می‌کند که اگر ما حواسمان نباشد و شوخی‌های آبکی فیلم کارشان را نکنند به وسط‌های فیلم نرسیده، همه چیز فراموشمان خواهد شد.

مسئله‌ی دیگر فیلم که در ذوق می‌زند، این است که همه چیز یکهو درست می‌شود و آن مضمون همدلی و یکی بودنِ مدنظر کارگردان، خودش را به یکباره همچون بیانه‌ای رو می‌کند. دایی پول می‌دهد، فامیل‌های عسل‌خور و بی‌خیال، ناراحت قوم‌وخویش خود می‌شوند و همسایه‌ها به کمک می‌آیند. اتفاقاتی که در بستر و روند فیلم اصلا به آن‌ها پرداخت نشده اشت و در کشمکش‌های شادروان جایی ندارند. این اتفاقات و تحولات در شخصیت‌ها که در بستر گره‌گشایی پیش می‌روند، مخاطب را به این فکر فرو می‌برند که، کارگردان می‌خواسته به انتهای فیلم برسد و خودش را راحت کند؛ چراکه دیگر جایی برای داستان‌‌سرایی، بیشتر از این نداشته است.

چطور می‌شود که کارکتر دایی یکهویی موتورش را بفروشد و خرج کفن‌ودفن حسن را بدهد؟ آن‌هم بعد از اینهمه کش‌وقوس‌هایی که خانواده به خود دیدند و شخصیت دایی‌ای که، دور از این کشمکش‌ها ایستاده بود. بهرنگ علوی که اجرای این نقش را برعهده دارد، درست است که دست به عملی دراماتیک می‌زند اما در بستر فیلم، نه شناسنامه دارد و نه عمق و انسجامی که بتوان آن‌را در پیرنگ اثر قرار داد و به ساختاری اثرگذار رساند. درواقع این شخصیت چیزی برای ارائه‌‌ای ماندگار ندارد و تنها بین سکانس‌های فیلم رفت‌آمد می‌کند و دیالوگ‌هایی خنده‌دار برای خودش می‌گوید.

یکی دیگر از اشکالات فیلم‌نامه‌ای شادروان که پیش‌تر هم بدان اشاره کردم، داستان بین آهو و نادر است. خرده داستانی که اصلا به روند ایده‌ی ابتدایی فیلم کمکی نمی‌کند و تاثیری روی خاکسپاری ندارد و خودش را یکپا داستان اصلی نشان می‌دهد، آنهم نه اینکه به‌طور موازی یا موزاییکی پیش برود؛ بلکه هم‌قد کفن‌و‌دفن پدر خانواده، خودنمایی می‌کند و به پرداخت می‌رسد. لزوم این داستان در فیلم برای پررنگ بودن شاخ‌وبرگ‌هاست و تنها ارتباط‌اش با اصل داستان همان شناسنامه است. درواقع مرگ حسن بیشترین تاثیر را روی زندگی آهو داشته است تا اینکه ارتباط نادر و آهو روی خاکسپاری این پدر بی‌مسئولیت تاثیری بگذارد.

درست است که این فیلم سیاه‌نمایی نمی‌کند اما آنقدر به‌سمت این تفکر پیش می‌رود، که تبدیل به اثری دم‌دستی با شباهت‌هایی به سریال‌های مناسبتی رمضان رضا عطاران می‌شود. کارگردان می‌توانست بسیار بهتر به مفهوم خانواده و یکی بودن بپردازد و کاری کند که این مضمون تبدیل به بیانیه‌ای در پایان فیلم نشود و تماشاگر را بیشتر تحت تاثیر قرار دهد. شادروان فیلمی متوسط رو به پایین است که تا سطح جُنگ‌های شبانه خودش را پایین می‌کشد، اثری با فیلمنامه‌ای ضعیف و بدون درهمتنیدگی‌های ساختاری و روایی. 

• نقد فیلم شادروان

علی منصوری ،سایت فیلم‌موویز

فیلم شادروان راوی داستان خانوادهای پایین شهری با معیارهای زندگی خاص از لحاظ مالی و فرهنگی این اقشار از جامعه است .ایجاد فهم در رابطه با چنین کاراکترهایی برای مخاطب باید قدم و به قدم اتفاق بیفتد و یا مسیر داستان به سمتی برود که نشانه‌های فیلم ما را به سمت درک وضعیت خاص موجود ببرد .

این اتفاق همان اتفاقی است که به طور مثال در فیلم مهمان مامان به عنوان یک نمونه‌ی نزدیک به وضعیت ترسیم شده در این فیلم می‌ا‌فتد. در آن فیلم وضعیت خاصی که برای یکی از اعضای آن خانه اتفاق افتاده بود ،موجب ایجاد کنش و واکنش‌هایی بین افراد شده بود که در این بین بیننده به مرور به کاراکترها و موقعیت حضور آنها پی ببرد. یکی از ویژگی‌های فیلم مهمان مامان که به نوعی می‌توانست تیغ دولبه‌ای برای آن باشد حضور اقشار مختلف جامعه از خاستگاه‌های طبقاتی و اجتماعی گوناگون و طبیعتا خرده فرهنگ‌های متفاوت بود که باعث همذات‌پنداری اقشار مختلف بینندگان با هرکدام از آنها می‌شد که از سویی ممکن بود که به دام عدم فضاسازی و ارتباط غیرواقعی بین افراد شود که فیلم مهمان مامان از این جهت در هردو مسئله موفقیت‌ها و در  هردو دارای ضعف‌هایی بود. این اتفاق درباره‌ی شادروان نیز صادق است با این تفاوت که ما تقریبا هیچ چیز از افرادی که موجب ایجاد چنین فضایی شده‌ا‌‌ند نمیبینیم. این مسئله درواقع ترس کارگردان از پرداختن به وضعیت کمیکی است که ایده‌ی فیلم است و درواقع فیلم با آن ایده ساخته شده است. شاید سخت بودن چنین کاری و به خصوص نگاهی طنز به آن، آنقدر سخت باشد که فیلمساز محترم ترجیح داده است که چند داستانک فرعی را به شکل تصنعی به یکدیگر وصل کند و به نوعی با حفظ بحران اصلی که موجب دوام فیلم است (یعنی عدهای که برای خاکسپاری آمده‌اند و تا جنازه را خاک نکنند، نمیروند) به سراغ ساخت فیلم برود.

نقطه‌ی سردرگمی فیلم شادروان دقیقا از همینجا شروع می‌شود. یعنی بحران حاصل از آمدن مهمانان است یعنی تمام تلاش نادر (سینا مهراد) برای این است که پدر هرچه سریعتر به خاک سپرده شود که شر این مهمانان کم شود .بنابراین سعی میکند در قدم اول مثل یک جیمز باند بینمک جنازه را بدزدد. در قدم بعدی به سراغ خالی کردن حساب بانکی و وکالت از فرزندان می‌رود و در این پای فرزند چهارمی نیز به میان می‌آید و در نهایت نیز فرشتگان نازل شده که مایه‌ی عذاب بودند، به یکباره پول را می‌دهند و فیلم تمام می‌شود. همینقدر جالب!!

اما کدام مهمان؟ نمیدانیم! این مهمان چه ربط و نسبتی با وضعیت و خانواده متوفی دارد؟ نم‌یدانیم! آیا این مهمانان بی‌ملاحظه، پرتوقع، کم‌شعور و مفت‌خور هستند؟ نمی‌دانیم! چرا که ابتدای فیلم در حکم بلای آسمانی‌اند و یکباره در انتها به فرستادگان آسمانی شبیه هستند. مهمانان کاملا کاریکاتوری نمایش داده میشوند و مخاطب از غیبت آنها جلوی دوربین با آنکه حضور دارند، متعجب است. تک مضراب‌هایی هم که از این نمایاندن بعضی از آن‌ها وجود دارد، کم توان است و قدرت فضاسازی را ندارد. نمونه آن پسرخاله‌ی پررو و مطالبه‌گر و دختر خاله‌ی فضول و بی ادب است که دو کاریکاتور غیر قابل فهم هستند.

بنابراین به شکل دقیق می‌توان گفت که داستان فیلم،کشش و قابلیت استفاده از موقعیت طنزی که خلق کرده را هدر داده و صرفا با اتکا به شوخی‌های مختلف قصد سرگرمی مخاطب را دارد. تعلیق‌ها در فیلم نه ساخته و پرداخته‌ی موقعیت بلکه به شکل ساختگی اتفاق می‌افتد. با اینکه این فیلم در ترسیم مناسبات بین افراد در یک مکان داستانی که خانه باشد، از بسیاری از فیلم‌های با این تم مانند مهمان مامان واقعی‌تر است اما به این علت که تشخص لازم را به موقعیت نمی‌دهد بلکه به دنبال خلق داستان دیگر است، به اثر به یاد ماندنی تبدیل نمی‌شود. در صورتیکه این اتفاق در مثلا فیلم مهمان مامان به شکل بسیار قوی انجام پذیرفته است.

اما به واقع فیلم شادوران از پس خلق کاراکترهای طنز خانواده، در ربط و نسبت با یکدیگر با اتکا به قدرت بازیگری بازیگران و جا افتادن آنها در فضای خاص حاکم بر فیلم تا حدودی برآمده است. کاراکترها هرکدام دارای تیپ رفتار آشنا برای مخاطب هستند. بیننده به خوبی هرکدام از کاراکترها را می‌شناسد و برای هرکدام می‌تواند یک ما به ازای بیرونی در ذهن خود بسازد یا به یاد آورد. هرکدام از کاراکترها در اتمسفر داستان به خوبی جای گرفته‌اند و ارتباط بین آن‌ها به خوبی شکل گرفته است و با اینکه موقعیت فانتزی‌ای بر کلیت داستان حاکم است اما همه‌ی آنها برای بیننده باورپذیر هستند. در این بین نقش دایی اسد(با بازی بهرنگ علوی) نیز رنگ و لعاب ویژه‌ای به این خانواده داده و لحظات کمیک ویژه‌ای مثل ادعا در بازی شرطی و چهاگیر کردن حریف در تخته‌نرد از سکانس‌های درخشان فیلم است.

یک از ویژگی‌های فیلم شادروان میزانسن سینمایی کار در سکانس‌هایی است که آن‌ها را فیلمبرداری کرده است (چرا که معتقدم این فیلم دارای سکانس‌های بسیاری است که کارگردان آنها را فیلمبرداری نکرده است). و همین میزانسن سینمایی موجب درک بهتر مخاطب از کاراکترها می‌شود. دقیق‌تر اینکه دو کاراکتر نادر (سینا مهراد) و دایی اسد (بهرنگ علوی) هستند که بسیار عالی برای بیننده درک و شناخته می‌شوند. کاراکترهای دیگر نیز با آنکه در حد تیپ باقی می‌مانند اما در همان مقدار نیز کافی هستند.

با تمام اشکالاتی که فیلم در ترسیم فضای فیلم دارد –که حسرت آن در طول فیلم برای بیننده باقی می‌ماند- اما شادروان در ترسیم فضای خانه برای صاحبان آن در اتاق‌های جدا از مهمان خوب عمل کرده و در همین فضاها توانسته است موقعیت‌های کمیک دیگری را همراه با چاشنی مزاحمت گاه و بیگاه مهمان ایجاد کند و به بیننده حسی خوب و گهگاه طنز بدهد و گاهی نیز از آنها خنده بگیرد .همین مسئله فیلم را از سقوط به ورطه‌ی ابتذال نیز رهانیده و به یک اثر متوسط و کمدی‌ای شریف در بین آثار کمدی مرسوم تبدیل کرده است. کمدی‌ای که حاصل یک موقعیت است و از صرفا خنده گرفتن با توسل به شوخی‌های جنسی سخیف و لودگی‌های کمدین‌های فیلم‌فارسی‌گونه  عبور کرده است.

اما در پایان باید گفت فیلم شادروان با آنکه پتانسیل بسیار خوبی برای تبدیل شدن به یک اثر شاخص کمدی را داشت اما با چشم‌پوشی از ظرفیت موقعیت کمدی و کار نکردن روی فیلمنامه به یک اثر متوسط فانتزی و در بعضی موارد فیلمفارسی(مثل گذشتن نادر از آهو)تبدیل شده است که می‌تواند لحظات هرچند کوتاه مفرح را ایجاد کند و به مخاطب خود نیز اندک احترامی بگذارد.

• نقد فیلم شادروان - ایدۀ خوبی که به ثمر ننشست

آراد فرشچی ،سایت سینماتیکت

فیلم سینمایی «شادروان» به کارگردانی حسین نمازی یکی از آثار حاضر در  جشنواره فجر ۱۴۰۰ است. شادروان داستان خانواده‌ای را روایت می‌کند که پدرشان حسن (رضا رویگری) فوت کرده و آن‌ها پولی برای ترخیص‌ کردن جنازه از بیمارستان ندارند و محبور می‌شوند تا برای فراهم کردن پول دست به کارهای مختلفی بزنند.

فیلم شادروان قرار است یک فیلم کمدی تلخ باشد اما نه بخش کمدی‌اش می‌خنداند و نه بخش تلخش بیننده را احساساتی می‌کند. فیلم یک ایده‌ی اولیه‌ی نسبتا جالب داشته که آن را کاملا هدر داده است و پر است از شوخی‌های قدیمی که شاید چهل-پنجاه سال پیش بامزه بودند اما امروزه دیگر تاثیری بر روی مخاطب ندارد.

در طول فیلم شخصیت‌های پشت سر هم تصمیماتی می‌گیرند که یکی بدتر از دیگری هستند و تماشاگری که کمی حواسش به جزئیات فیلم‌نامه باشد می‌تواند اشتباه بودن آن‌ها را خیلی زودتر بفهمد و معلوم نیست چرا فیلم‌نامه‌نویس چنین شخصیت‌های نادانی را طراحی کرده است، خصوصا یکی از تصمیمات شخصیت نادر (سینا مهراد) که از ابتدا مشخص است چیزی به جز مشکل بر کوه مشکلات شخصیت‌های فیلم اضافه نمی‌کند. هر چند که نمی‌توان به بازیگران فیلم خرده گرفت که چرا هیچ کدام درست بازی نمی‌کنند اما حداقل می‌توان به این موضوع نقد داشت که چگونه یک بازیگر مانند نازنین بیاتی با یک بازی بسیار خوب در فیلم تحسین‌شده‌ی «دربند» شهباری به اینجا می‌رسد.

تصمیات فیلم‌نامه‌نویس در مورد اتفاقات فیلم باعث می‌شود تا در نهایت یک دور باطل طی شود و مخاطب احساس کند قصد فیلم فقط تلف کردن وقت او بوده است. لحن و ریتم فیلم در پایان بندی کاملا تغییر می‌کنند و معلوم نیست که چرا فیلمساز ایده‌‌اش را کش می‌دهد تا مدت زمان فیلم از صد دقیقه گذر کند، در حالیکه فیلم می‌توانست خیلی زودتر تمام شود.

در پایان باید گفت شادروان نه تنها یک فیلم بد و ناامید کننده است بلکه به شعور مخاطبش نیز توهین می‌کند و او را دست خالی از سالن  به بیرون میبرد.