مُهر بی‌مهری بر تار و پود فرش دستباف

به واقع هنر صنعت دیرین فرش به واسطه کاربرد وسیعش، هرگز از زندگی آدمی حذف نخواهد شد و از قرن‌ها پیش در زندگی ایرانیان جایگاهی ویژه داشته است و این مسئله را می‌توان در سفرنامه‌هایی که از جهانگردان خارجی به یادگار مانده، آشکارا یافت.

اما آنچه حیرت و تعجب هر محقق و پژوهشگری را در حوزه فرش دستباف برمی‌انگیزد، بی‌مهری‌ و غفلت آشکاری است که در دهه‌های اخیر از سوی دولتمردان به هنرصنعت فرش دستباف شده و آن را به سایه بی‌توجهی کشانده است. در شرایطی که پروبال دادن به هنرهای دستی به عنوان صنایع پاک و کم هزینه در میان کشورهای توسعه یافته به رکنی اساسی در اقتصاد مبدل شده، متاسفانه مسئولان کشور یک به یک صنایع دستی را از کانون توجه خود خارج کرده و بر آن مُهر بی‌مهری می‌زنند! چنانچه در دهه‌های اخیر بازار فرش دستباف علیرغم آنکه ظرفیت‌های فراوانی برای ارزآوری و ایجاد اشتغال دارد همواره با رکود دست و پنجه نرم کرده است، اما این رکود که در ماه‌های اخیر به دلیل افزایش چشمگیر نرخ ارز، اعمال تحریم‌ها و به دنبال آن افزایش چند برابری قیمت مواد اولیه همچون ابریشم، کُرک و پشم، افزایش تعرفه واردات ابریشم به عنوان اصلی‌ترین ماده اولیه فرش دستباف و کاهش قابل توجه صادرات شدت بیشتری یافته است، به اعتقاد کارشناسان و متخصصان حوزه فرش دستباف حاصل سیاست‌های نادرستی است که در چند دهه‌ اخیر گریبان‌گیر صنعت فرش بوده و ارتباط چندانی با وضعیت کنونی اقتصاد کشور ندارد.

دبیر اتحادیه صادرکنندگان فرش دستباف استان اصفهان در گفتگو با خبرنگار ایسنا با ارزیابی بازار فعلی فرش، می‌گوید: متاسفانه در حال حاضر بازار فرش به دلیل افزایش زیاد قیمت مواد اولیه با رکود مواجه شده است. ابریشمی که سال گذشته 350 هزار تومان خریداری می شد، اکنون به یک میلیون و 500 هزار تومان رسیده است. این گرانی برای تولیدکننده اصفهانی که باید فرش اصفهان را با چله ابریشم، گل ابریشم و کفه ابریشمی ببافد و مواد اولیه فرش تا حدود 70 درصد از ابریشم تشکیل شده است، اصلا مقرون به صرفه نیست.

منوچهر طلایی درباره افزایش تعرفه ابریشم نیز می‌گوید: برای بافت فرش‌های باکیفیت عمدتا از ابریشم وارداتی از چین استفاده می‌شود. سال گذشته تلاش کردیم تا دولت تعرفه گمرکی ابریشم را کاهش دهد و تا پایان سال هم خوش گمان بودیم که در این کار موفق شده‌ایم، اما با اعلام نرخ تعرفه گمرکی، متاسفانه قیمت آن تا حدود دو برابر افزایش یافت و در نهایت گرانی دلار و افزایش تعرفه موجب گرانی ابریشم تا 5 برابر شد.

وی با توصیف نامطلوب بودن وضعیت صادرات فرش، اظهار می‌کند: وقتی فرش با مواد اولیه گران تولید شود، مسلما قیمت آن افزایش می‌یابد و فروش داخلی‌ به دلیل فرش‌های متنوع ماشینی موجود در بازار بسیار کم می‌شود، همچنین 27 تا 30 درصد فرش دستباف ایران به آمریکا صادرات می‌شد که متاسفانه با اعمال تحریم‌ها صادرات فرش نیز متوقف شد.

برای نجات فرش هنوز هم فرصت هست

مدیرعامل اتحادیه تعاونی های فرش دستباف شهری استان اصفهان نیز همچون دیگر فعالان این عرصه بر عدم برنامه‌ریزی صحیح و مدیریت دوراندیشانه مسئولان در ایجاد وضعیت نامطلوب بازار فرش تاکید دارد.

امیر نصر می‌گوید: دولت با کمی نگاه مثبت و ایجاد امکانات برای تولیدکنندگان می‌تواند در زمینه فرش دستباف با کمترین هزینه، بالاترین اشتغال را برای نسل جوان مهیا کند.

وی ادامه می‌دهد: امروز اگر خانواده سه یا چهار نفره حدود 10 تا 15 میلیون تومان برای بافت یک فرش هزینه کنند و حدود هشت ماه تا یک سال برای بافت آن زمان بگذارند، بازدهی فروش فرش برای آنها مبلغی بالغ بر 50 میلیون تومان است.

وی با تاکید بر اینکه فرش دستباف ایران به یک اتاق فکر قوی و کلی در کشور نیازمند است، می‌گوید: مسئولانی که تا امروز در حوزه فرش دستباف فعالیت کرده‌اند هیچ کارآمدی نداشتند و دولت باید به فکر طراحی استراتژی کلی در این زمینه باشد.

مدیرعامل اتحادیه تعاونی‌های فرش دستباف شهری استان اصفهان اما معتقد است هنوز هم برای نجات فرش دستباف فرصت در اختیار داریم.

وی می‌گوید: آمارها نشان می‌دهد که خریداران فرش دستباف معمولا یا کشورهای پیشرفته‌ای هستند که اکنون ناچارند به دلیل حفظ منافعشان از تحریم‌های آمریکا علیه ایران حمایت کنند و یا کشورهای اسلامی که متاسفانه در وضعیت خوبی به سر نمی‌برند، اما در چنین شرایطی نباید ناامید شویم و بازار را به دست بگیریم.

نصر می گوید: چهار سال قبل چند نفر از آمریکا به نمایشگاه فرش ایران آمدند. از آنها درباره جایگاه فرش ایران در این کشور پرسیدم که عنوان کردند همانطور که در ایران اگر کسی یک ماشین بسیار گران قیمت سوار باشد مورد توجه دیگران قرار می‌گیرد و فردی ویژه محسوب می‌شود، در آمریکا نیز اگر شخصی فرش ایرانی در منزلش باشد، فردی ویژه به نظر می‌رسد.

وی خاطرنشان می‌کند: این مسائل نشان می‌دهد که ما هنوز هم قادر هستیم این بازار را از رکود نجات دهیم، به شرط اینکه بخواهیم.

فرش دستباف گرفتار عدم برنامه‌ریزی و مدیریت صحیح

فرهاد باباجمالی، مدیر گروه فرش دانشگاه هنر اصفهان و از فعالان باسابقه حوزه فرش دستباف نیز مشکلات حوزه فرش را مربوط به گرانی ارز، تحریم‌ها و مسائلی از این دست نمی‌داند و می‌گوید: وضعیت بازار فرش مسبوق به سابقه است و عواملی مانند گرانی ارز و تحریم تنها آن را تشدید کرده است.

وی ادامه می‌دهد: باید توجه داشت که تحریم مسئله جدیدی نیست و ما چهار دهه با آن درگیر بوده‌ایم. آنچه اهمیت دارد نوع دیدگاه کلان دولتمردان به فرش، عدم برنامه‌ریزی صحیح و آینده‌نگری همواره مشکل‌آفرین بوده و این صنعت را از چندین سال قبل با مشکلات بزرگی روبرو کرده است.

این استاد دانشگاه با بیان اینکه اگر مدیریت صحیح و یا همان اقتصاد مقاومتی که رهبر معظم انقلاب بر آن تاکید دارند در همه زمینه‌ها وجود داشت، امروز کشور وضعیت بهتری داشت، تاکید می‌کند: در چنین وضعیتی ورود هر نوع شوک به اقتصاد، فرش را به عنوان یکی از آسیب پذیرترین صنعت‌ها دستخوش رکود می‌کند.

وی خاطرنشان می‌کند: حرفه قالیبافی قابلیت ایجاد اشتغال مستقیم و غیرمستقیم برای هفت میلیون نفر را دارد و جزو رده‌های نخست تولیدات غیرنفتی است، بنابراین چرا باید اینگونه مغفول بماند؟ اگر اهرم‌هایی ایجاد می شد و بازار فرش به عنوان کالایی ارزآور در دست برنامه‌های پیشگیرانه قرار می‌گرفت امروز به چنین نقطه‌ای نمی‌رسیدیم.

، پر واضح است که فرش دستباف ایران با وجود برخورداری از مشکلات بسیار، همچنان نیز ظرفیت‌های بسیاری برای درخشیدن در بازارهای جهانی و مغلوب ساختن رقبای سرسخت خارجی خود دارد. این هنرصنعت مظلوم، اما کهن و غنی اگر چه در سالیان اخیر به معضلات بسیاری همچون افتادن به ورطه تکرار و دور شدن از سلایق مخاطبان جهانی در طرح و نقشه دچار شده و گاه در مصاف  با فرش‌های ماشینی، بازار داخلی را به این رقیب بی‌اصالت باخته است، اما اگر ازسوی دولتمردان به وضعیت نامطلوب آن سروسامان داده و حمایتی جدی از آن صورت گیرد، همچون آتشی گرم و پرحرارت سر از زیر خاکستر برون آورده و محفل ایرانیان، این میراث‌داران دیرین خود را گرم خواهد کرد.

گزارش از فرناز کلباسی-خبرنگار اقتصادی ایسنا-منطقه اصفهان