حاشیه‌های مسجد مجاور تئاتر شهر از نگاه معمار آن

وضعیت نامشخص مسجد و مجتمع فرهنگی و مذهبی کنار تئاتر شهر هنوز ادامه دارد، چون با وجود اینکه قرار بود در اواخر دوره شهرداری محمدباقر قالیباف افتتاح شود اما سه شهردار دیگر هم پس از او آمده‌اند و هیچ اتفاقی فعلا نیفتاده است. 

در حال حاضر شاید با توجه به سابقه شناخت و فعالیت پیروز حناچی ـ شهردار فعلی تهران ـ  بویژه در حوزه میراث فرهنگی بتوان امیدوار بود که بهترین تصمیم برای ساختمان کنار تئاتر شهر گرفته شود؛ تا شاید دست‌کم بخشی از شکایت‌ها و انتقادهای هنرمندان در طول سال‌ها ساخت این پروژه برطرف شود.

درباره سرگذشت این مسجد تاکنون گزارش‌ها و مصاحبه‌های متعددی در ایسنا منتشر شده و در جدیدترین پیگیری، گفت‌وگویی با رضا دانشمیر ـ معمار و طراح مسجد کنار تئاتر شهر ـ انجام شد که البته طراحی این پروژه به صورت مشترک توسط رضا دانشمیر و کاترین اسپریدونف انجام شده است.

او در این گفت‌وگو از چگونگی حضورش در این پروژه که ابتدا توسط عبدالحمید نقره‌کار طراحی شده بود و همچنین طرح ساختمان که با تغییراتی نوآورانه باز هم به عنوان مسجد تعریف شد، صحبت کرد.

طرح قبلی مسجد، تئاتر شهر را از بین می‌برد

دانشمیر ابتدا با تاکید بر اینکه برخی از مطالبی که تا به حال درباره این ساختمان از جمله هزینه، مساحت و کاربری گفته شده نادرست است، به ایسنا گفت: حاشیه‌های زیادی برای این مسجد از همان اول درست شد و واقعیت این است که طرحی که طراح قبلی مسجد برای این پروژه آماده کرده بود، بسیار بزرگ و ارتفاع آن سه برابر تئاتر شهر بود و اصلا آن (تئاتر شهر) را به نوعی از بین می‌برد. در آن زمان هنرمندان به چنین کاری اعتراض کردند ولی شهردار وقت به این موضوع توجهی نکرد. بعد که آقای قالیباف شهردار شد، هنرمندان دوباره اعتراض کردند و طومار نوشتند که این ساختمان با تئاتر شهر تناسب ندارد و سپس دستور توقف کار توسط شهردار وقت صادر شد تا طرح بازنگری شود.

او ادامه داد: پس از این ماجراها، طرح به شرکت ما واگذار شد. همان زمان مشغول اجرای پروژه پردیس سینمایی ملت بودیم و مسئولان شهری هم از کار راضی بودند و احتمالا فکر کرده‌اند یک گروه معمار جوان می‌توانند راه حلی نوآورانه و خلاقانه ارائه کنند؛ تا مسئله این ساختمان هم حل شود و همین اتفاق سبب ناراحتی طراح قبلی شد.

وی گفت: بسیاری از حاشیه‌ها با همین کنار گذاشته شدن طرح قبلی به وجود آمد و فردی روحانی‌ که در آن محل هست از ما به کمیسیون اصل ۹۰ شکایت کرد. ما در دادگاه ادله خود را ارایه کردیم و آقای جعفری که سر و صدای زیادی کرده بود هیچ ادله‌ای نداشت و در نهایت رای دادگاه به نفع ما شد که کار درست است.

دانشمیر با بیان اینکه «هزینه اجرای پروژه با ۲۵ هزار متر زیربنا، حدود ۳۰ میلیارد تومان بوده است»، اعتقاد خودش را این‌گونه بیان کرد: همه چیز درباره این پروژه جهت‌دار بوده، آن هم در جهت تخریب یک حرکت نوآورانه. این پروژه به‌خاطر نوآوری‌اش با برداشت‌های مختلفی روبه‌رو شده و این وضعیت شاید هنوز هم ادامه داشته باشد، چون افتتاح نشده و طبیعی است تا زمانی که داخل یک ساختمان نروید و آن را نبینید، اصلا نمی‌دانید چیست؛ درحالی‌که این پروژه‌ای اصیل است که در مسابقه معماری خاورمیانه در بخش مذهبی صاحب رتبه اول شد و در یک مسابقه مهم امریکا هم جایزه اول را گرفت و در یک جشنواره دیگر در هلند هم به عنوان یک اثر برجسته معماری در بخش مذهبی لوح تقدیر گرفت.

این معمار درباره بلاتکلیفی کاربری این ساختمان و حرف و حدیث‌های زیادی که شنیده می‌شود و حتی گفته می‌شود نگاه اقتصادی هم در بهره‌برداری از آن وجود دارد، با بیان اینکه «برخی متولیان ناآگاه هستند» گفت: زمانی که اسم این پروژه را مجتمع فرهنگی و هنری گذاشتند، مسئولان کارفرمایی مسببش بودند و من به آن‌ها گفتم چرا چنین اسمی روی این بنا گذاشته‌اید؟ اینجا مسجد است ولی آن‌ها اسم پروژه را منوط کردند به رأی دادگاه و وقتی دادگاه براساس اسناد ارایه شده توسط ما، رأی به مسجد بودن ساختمان داد، اسم را درست کردند.

از دستکاری در پروژه تا ترس مدیران از حاشیه

او افزود:‌ مشکل چنین پروژه‌هایی که زمان ساخت و بهره‌برداری‌شان طولانی می‌شود این است که مدیریت‌های کارفرمایی دائم تغییر می‌کنند، بنابراین آدمی که وسط کار می‌آید نمی‌داند سابقه چه بوده و بعد هم جرأت تصمیم‌گیری ندارد. ضمن اینکه پروژه ما را هم مقداری دستکاری کردند و به‌خاطر مدیریت نادرستی که داشتند، به آن آسیب زدند. برخی از این مدیران از حاشیه‌ها ترس داشتند و فکر می‌کردند باید کاری کنند تا حاشیه‌ کمتری پیش آید.

وی تاکید کرد: با توجه به تغییر مداوم کارفرما، الان ما نمی‌دانیم که بهره‌بردار پروژه کیست و همه شایعات و جنجال‌هایی هم که به وجود آمد، با توجه به همین موضوع است. به همین دلیل معتقدم یک فرد دانا و حکیم نیاز است تا این موضوع را حل کند و فکر می‌کنم کسانی مثل آقای حجت (معمار و اولین رییس سازمان میراث فرهنگی) که از ابتدا در جریان پروژه بودند و می‌دانند ماجرا چیست، می‌توانند تصمیم‌های درستی بگیرند.

دانشمیر در پاسخ به اینکه چه کاربری‌ از ابتدا در کنار مسجد برای این ساختمان در نظر گرفته شده بود؟ گفت: در طرح اولیه معمار قبلی، متراژ مسجد ۳۵ هزار متر مربع بود که سالن‌ ورزشی و بخش تجاری هم داشت که ما آن‌ها را حذف کردیم، چون به نظرمان آمد که صحیح نیست در مسجد، بخش تجاری وجود داشته باشد و برای بخش‌های ورزشی هم فکر کردیم از آنجا که چنین فضایی جِرم پروژه را در مقابل تئاتر شهر زیاد می‌کند، بهتر است مکان دیگری را برای آن در نظر بگیرند. بنابراین متراژ را از ۳۵ هزار متر به ۲۵ هزار متر مربع کاهش دادیم و الان در نیمه غربی پروژه که به سمت خیابان ولیعصر (عج) است، شبستان‌ها قرار دارند؛ در طبقه همکف شبستان آقایان و در طبقه اول شبستان خانم‌ها و در زیرزمین هم سالن اجتماعات که مختص مراسم و گردهمایی‌هاست.

وی ادامه داد: سمت شرقی پروژه، سرسرا و ورودی اصلی است که در کنار آن در طبقه همکف یکی، دو کلاس و نیز بخش‌های اداری تعبیه شده است. در طبقه اول و دوم هم دو کتابخانه برای خانم‌ها و آقایان داریم. همچنین در زیر زمین یک سالن پذیرایی و آشپزخانه برای تالار اجتماعات درنظر گرفته شد که اگر مراسمی برگزار شد یا برای مناسبت‌های مذهبی، فضایی برای پذیرایی وجود داشته باشد و این‌ها همه در هماهنگی با روحی است که در مسجد پیش‌بینی شده بود.

او با اشاره به وجود فضایی برای امام جماعت و خادم مسجد و نیز سه طبقه پارکینگ، درباره ستون‌هایی که پیش‌تر در گزارش ایسنا هم به آن اشاره شده بود که بخشی از فضای این ساختمان را گرفته است، توضیح داد: ستون‌هایی که در سرسرای ورودی دیده می‌شود، از قبل وجود داشت و به طراح قبلی مربوط بود. وقتی ما پروژه را شروع کردیم حدود یک سوم زیرزمین‌های طرح ایشان اجرا شده بود و خواستیم آن‌ها تخریب شوند چون متناسب با کار ما نبودند ولی مدیران شهرداری گفتند چون بیش از دو میلیارد تومان برای آن هزینه شده، نمی‌توانند جوابگو باشند که چرا هزینه کرده‌اند و بعد تخریب شده است. بنایراین از ما خواهش کردند با احتساب ستون‌ها، کار را پیش ببریم.

تبدیل ساختمان به موزه امکان‌پذیر است؟

دانشمیر در پایان این گفت‌وگو در پاسخ به اینکه آیا برخی پیشنهاداتی که در چند وقت اخیر برای کاربری تازه از این پروژه مطرح شده مثل تکیه یا موزه امکان‌پذیر است؟ گفت: اگر قرار باشد چنین اتفاقی بیفتد باید تغییراتی ایجاد شود ولی الان چنین امکانی نیست چون ساختمان برای مسجد طراحی شده است.

، حدود ۱۵ سال قبل در محوطه‌ای که به عنوان پارکینگ تئاتر شهر مورد استفاده بود، تصمیم به ساخت مسجد گرفته شد و این ساختمان که با نمایی متفاوت از مساجد مرسوم ساخته شده، هنوز به بهره‌برداری نرسیده است و در این یکی دو سال اخیر علاوه بر اظهارنظر برخی کارشناسان مبنی براینکه جانمایی یک مسجد در چهارراه ولیعصر از ابتدا اشتباه بوده، بر این هم تاکید شده که شاید بتوان راه حلی پیدا کرد تا این ساختمان دارای کاربری فرهنگی بویژه متناسب با تئاتر باشد.