از یافته‌های فرهنگی یک غار تا کلیدی‌ترین محوطه‌ای در غرب کشور

حامد وحدتی‌نسب، سرپرست ایرانی نخستین فصل از کاوش‌های باستان‌شناسی در غار قلعه «کرد آوج» در استان قزوین این خبر گفت: پیش از این و در خلال بررسی‌های باستان شناختی استان از بررسی خاک دپو شده‌ حاصل از حفریات قاچاق در این غار، ۳۵ قطعه دست­‌ساخته سنگی کشف شد.

به گفته‌ی این باستان‌شناس، این مجموعه، با توجه به حضور سرپیکان‌­های موستری، سرپیکان لوآلوآ، خراشنده­‌های یک­جانبی و دوجانبی و تراشه­‌های برداشت شده با فناوری لوآلوآ توسط سلیمانی و علی بیگی به دوره‌ی پارینه ­سنگی میانی منتسب شده بود.

او در ادامه به برخی از ویژگی‌های خاص این محوطه مانند ماهیت (غار) و دارا بودن نهشته‌­های باستان‌­شناختی، قرارگیری در حد فاصل زاگرس و محوطه‌های شمال فلات مرکزی و نیز امکان یافتن بقایای زیستی مانند گرده­‌های گیاهی در کنار دست­ ساخته­‌های سنگی و بقایای استخوانی اشاره کرد .

وی ادامه داد: با توجه به این ویژگی‌ها کاوش در غار قلعه کرد آوج با هدف روشن کردن وضعیت نوسانات اقلیمی لبه­ غربی فلات مرکزی و چگونگی رابطه­ آن با سازمان فناوری گروه‌­های انسانی ساکن در این پهنه در طول دوران پلیئستوسن و نیز بررسی رابطه­ میان صنایع سنگی دوره پارینه­‌سنگی زاگرس و شمال فلات مرکزی انجام شد.

وحدتی نسب بررسی چگونگی بر هم کنش میان پراکنش، کیفیت و کمیت منابع (ماده­ خام سنگی، منابع غذایی، منابع آب شیرین و..)، نوسانات اقلیمی و جذب گروه‌­های انسانی به چشم­‌انداز حوزه­ مورد مطالعه و نیز دستیابی احتمالی به بقایای اسکلتی انسان عصر پارینه­‌سنگی از دیگر اهداف این کاوش اعلام کرد.

او با اشاره به این‌که در پایان فصل نخست بیش از۶۰۰۰ یافته فرهنگی در محوطه از دو گمانه‌ی مورد مطالعه به ثبت رسید، افزود: بقایای استخوانی شامل اسب، گوزن و خرس بود و بیشینۀ دست افزارهای سنگی متعلق به پارینه سنگی میانی (بازه زمانی ۲۰۰ هزار تا ۴۰ هزار سال پیش) بودند.

به گفته‌ی این باستان شناس مطالعات آزمایشگاهی تعیین سن مطلق نمونه‌­ها با استفاده از تکنیک AMS و همچنین مطالعات میکرومورفولوژی و رسوب شناسی در حال حاضر در موزه انسان شناسی پاریس در دست انجام است،‌همچنین کار روی بقایای جانوری و دست‌افزارهای سنگی در دانشگاه تربیت مدرس به زودی آغاز  می‌شود.

وحدتی‌نسب از کشفیات قابل توجه در این غار به وجود بقایای متعدد از اسب وحشی و سرپیکان‌های شکار ویژه‌ی پارینه سنگی میانی اشاره کرد و گفت: با توجه به اهمیت این محوطه قرار است فصل دوم کاوش در محوطه با همکاری متخصصین ایرانی و فرانسوی و با حمایت مالی اداره کل میراث فرهنگی استان قزوین در تابستان ۱۳۹۸ انجام شود.

به گفته‌ی وی  سرپرست فرانسوی این کاوش «ژیل بریون» از موزه انسان‌شناسی پاریس بود.

محوطه‌ی کلیدی باستان‌شناسی غرب ایران کجاست؟

یعقوب محمدی فر، سرپرست هیات کاوش باستان شناختی محوطه باباکمال در تویسرکان همدان خبر داد:‌ محوطه تاریخی «باباکمال تویسرکان»، محوطه‌­ای کلیدی در مطالعات باستان شناسی غرب ایران است.

او با بیان این‌که تپه باباکمال سال ۱۳۵۳ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده و بخش‌هایی از تپه در سال‌های گذشته تحت تاثیر عوامل مختلف بوده است، اظهار کرد: کاوش باستان شناختی محوطه تاریخی باباکمال در تویسرکان همدان نشان داد این محوطه تاریخی یکی از جنوبی‌ترین نقاط حضور اقوام یانیقی در حوزه فرهنگی زاگرس مرکزی و محوطه­‌ای بسیار ارزشمند و کلیدی در مطالعات باستان شناسی غرب ایران است.

وی همچنین با بیان این نکته که پروژه کاوش باستان شناختی محوطه باباکمال با تامین اعتبار استانی و با اهداف کاوش لایه‌نگاری، تعیین عرصه و پیشنهاد حریم انجام شد، گفت: در این کاوش ۱۵ گمانه به منظور تعیین عرصه و پیشنهاد حریم ایجاد شد و محدوده اصلی و مساحت تپه مورد شناسایی قرار گرفت.سه  گمانه کاوش و لایه نگاری در بخش شمالی و شرقی تپه ایجاد شد که نتایج قابل توجهی داشت و در ترانشه بخش مرتفع تپه، لایه‌­های مختلفی از دوره اسلامی، اشکانی و همچنین دوره آهن III (احتمالا ماد) مشخص شد.

این باستان‌شناس با اشاره به این نکته که میزان برداشت قابل توجه خاک تپه در جهبه شرقی محوطه باعث شد تا بخشی از تپه به صورت برش خورده قابل مشاهده باشد، گفت: به همین دلیل، دو ترانشه لایه‌نگاری در قسمت مذکور ایجاد شد و نتایج چشمگیری به دست آمد.

وی از دستاوردهای این کاوش را شناسایی لایه‌های آهن II  در زیر لایه­ های آهن III اشاره کرد که از نظر توالی لایه نگاشتی در زاگرس مرکزی و غرب ایران بسیار ارزشمند است و گفت: براساس شناسایی لایه‌های فرهنگی مختلف در محوطه، می‌توان آن را به عنوان یکی از جنوبی‌ترین نقاط حضور اقوام یانیقی در حوزه فرهنگی زاگرس مرکزی دانست.

او اضافه کرد: در ادامه کاوش‌­ها، لایه‌هایی از دوره مس و سنگ میانی و جدید و در زیر لایه­‌های دوره مفرغ قدیم شناسایی شد.

محمدی‌فر گفت: با توجه به دوره­‌های فرهنگی مختلف شناسایی شده در تپه باباکمال می‌­توان این محوطه را از ارزشمندترین محوطه­‌های استان همدان در حوزه فرهنگی زاگرس مرکزی و غرب ایران نام برد که پتانسیل بسیار مناسبی برای مطالعه و پژوهش در مورد دوره‌های مختلف فرهنگی و تاریخی از جمله دوره فرهنگ یانیق، فرهنگ گودین ۳  و دوره آهن ۲  و آهن ۳  (احتمالا ماد) دارد. 

چرا هزاره دوم پیش از میلادتغییرات جمعیتی داشته‌اند؟

نسرین قهرمانی سرپرست هیئت باستان‌شناسی دومین فصل کاوش آثار تاریخی فرهنگی سد «پیغام چای»، با اعلام این‌که در دومین فصل کاوش در این محوطه، ۶۲ اثر تاریخی شناسایی شده است، گفت:‌ هدف از این شناسایی نجات بخشی و پی بردن به دلایل تغییرات جمعیتی از هزاره دوم پیش از میلاد بوده است.

او با بیان این‌که سال ۱۳۹۳ آثار تاریخی فرهنگی در محدوده سد بررسی و شناسایی و طی آن ۲۸ اثر تاریخی فرهنگی مستندنگاری شد، افزود: در سال ۱۳۹۶ همین محدوده در وسعت بیشتری در قالب یک طرح پژوهشی به منظور یافتن استقرارهای عصر مفرغ و آهن مرتبط با کورگان‌ها به شناسایی ۳۴ اثر تاریخی فرهنگی دیگر منجر شد.

قهرمانی گفت: علاوه بر مستندنگاری آثار جدید چشم‌انداز باستان شناختی آثار یافت شده بر اساس ارتفاع از سطح دریا، منابع آبی، شیب زمین و توپوگرافی در برنامه global mapper   تحلیل شد.

او با بیان این‌که در فصل جدید کاوش، علاوه بر نجات‌بخشی آثار در محدوده خطر، هدف پی بردن به دلایل تغییرات جمعیتی از هزاره دوم پیش از میلاد است، افزود:‌با توجه به اینکه کورگان‌ها حاوی تدفین انسانی و حیوانی هستند ضرورت انجام آزمایش‌های DNA برای پی بردن به تغییرات جمعیتی از اهداف علمی این طرح خواهد بود.

منبع خبر: ایسنا