"قصیده گاو سفید "

• اعتراف می‌کنم

مدیسا مهراب پور ، بلاگ نماوا 
قصیده گاو سفید دومین فیلم بهتاش صناعی‌هاست. او با فیلم اول خود «احتمال باران اسیدی»‌ توانست نظر شماری از منتقدان را به‌خود جلب کند و همچنین برنده سیمرغ بهترین فیلمنامه از بخش نگاه نو جشنواره فجر سی و سوم شد. فیلم خصوصا به‌دلیل اینکه هم‌جنسگرایی را در دل دغدغه‌های مضمونی خود پررنگ می‌کرد و موضوع نو و تازه‌ای داشت مورد توجه قرار گرفت. ساخت آن هرچند ساده اما دلنشین می‌نمود.

* انتظارها از یک کارگردان تازه کار
بعد از پنج‌سال، صناعی‌ها به‌همراه همسرش مریم مقدم، درگیر پروژه بعدی خود شدند که فیلم افتتاحیه جشنواره سی و هشتم در سینمای رسانه بود: قصیده گاو سفید. فیلمی که در قدم اول نامش بسیار دافعه‌برانگیز به‌نظر می‌رسد. اما اگر از خیر نام فیلم بگذرید و به‌تماشای فیلم بنشینید، چیز زیادی عایدتان نمی‌شود.
همانطور که از فیلم قبلی و صحبت‌های کارگردان مبنی بر نه سال وقت گذاشتن برای به ثمر رسیدن این فیلم برمی‌آمد، تماشاگران باید انتظار فیلمنامه خوبی را می‌داشتند که هرچند داستانش را با طمانینه و سکون تعریف می‌کند اما حداقل داستان‌گو است.

ضمن اینکه صناعی‌ها در فیلم اول خود نشان داده بود که با پرداختی میمینال و ساده در فرم می‌تواند تصاویری غنی خلق کند که قاب بصری متعادلی دارند. نه بیش از حد سانتی‌مانتال و پرزرق و برق‌اند و نه مینیمالیسم را با خالی‌بودن بی‌دلیل و قدرت بصری پوچ اشتباه می‌گیرد.

*ساختار درهم‌تنیده و روایت ازهم‌گسسته
قصیده گاو سفید در فرم خود مطابق پیش‌بینی‌ها پیش‌رفت. همان مدل مینیمال و ساده در پردازش بصری و روایتی آرام و پر از سکون برای تعریف قصه خود. در این مدل صناعی‌ها پخته‌تر از فیلم قبلی شده و فواصل داستانی‌اش را بهتر از قبل، از هم منفک می‌کند و یا بعضا به‌هم گره می‌زند. هرچند ریتم فیلم کند است و اساسا از آن دست فیلم‌هایی است که تماشایش بی‌هیجان می‌باشد و ممکن است تماشاگر را خسته کند، اما ضرباهنگش ثابت می‌ماند و بالا و پایین نمی‌شود و به شلختگی ریتمیک نمی‌انجامد.

همچنین حوصله و دقتی که در نمادپردازی و طراحی کمپوزسیون بصری به‌کار گرفته شده، در نتیجه نهایی کاملا مشهود است و تماشاگر حرفه‌ای را خصوصا در نیمه اول فیلم سر ذوق می‌آورد.
اما برخلاف فیلم اول که مضمون پیشروانه‌اش مورد توجه بود، قصیده گاو سفید یک فیلم دمده و عقب‌افتاده است. داستان‌هایی را تعریف می‌کند که بارها از قدیم‌الایام شنیده‌ایم و نه تنها کلیشه شده‌اند که در فیلم هم هیچ تازگی پیدا نمی‌کنند. پدری مذهبی که با پسر موزیسین خود مشکل بنیادی دارد، پدرشوهری که می‌خواهد حزانت نوه‌اش را به‌ناحق از مادر بگیرد، صاحبخانه‌ای که به‌دلیل تعصبات مستاجرش را جواب می‌کند و… این فهم دهه شصتی فیلم غیرمنتظره و ناامیدکننده است. آن‌هم از کارگردانی که برای جسارتش در پرداخت مضمونی نو، با فیلم اولش اسم درکرده بود.

* کوری عصاکش کور دیگر

فیلمنامه هم برخلاف انتظار پر از ایراد است. علی‌رغم اینکه هم به فیلمنامه‌نویسی او امید بسته بودند، پاشنه آشیل دقیقا فیلمنامه است.هرچند در ابتدا خوب شخصیت‌پردازی می‌کند و سعی می‌کند روزمره قابل باوری از زندگی زنی که همسرش را از دست داده است، بسازد. ایراد اول درست در ورود شخصیت مرد اصلی است. جایی که در همان اول کار، تماشاگر دست سازنده را می‌خواند و شخصیت حقیقی او را به‌جا می‌آورد. از اینجا به بعد همه‌چیز مدام کش می‌آید و کش می‌آید.
به‌جای اینکه داستان اصلی رشد کند و بسط بیابد، روایت تنها در عرض گسترده می‌شود و مشکلی روی مشکل دیگر بالا می‌آید. فیلم به‌جای اینکه داستان اصلی خودش و کاراکترش شود، تبدیل به ملغمه‌ای از انواع و اقسام مشکلات می‌گردد.
درحالیکه شخصیت‌پردازی قصیده گاو سفید در مسیر دیگری پیش رفته و از قهرمان زنش، یک موجود آرام، منطقی و به‌مرور دلبسته ساخته، ناگهان او را بدل به یک هیولا می‌کند. پایان فیلم و اتفاق نهایی هیچ ربطی به کل مسیر فیلم و به هیچ‌کدام از کاراکترها ندارد. انگار از سیاره دیگری اصلا وارد جهان فیلم شده. و علاوه بر همه خرده داستان‌های عقب‌مانده و دمده فیلم، این موضع نهایی قهرمان است که آن را بدل به فیلمی بسته و متعصبانه می‌کند.
فیلمی که حس انتقام‌جویی و کینه را بر حساسیت‌های انسانی اولویت می‌بخشد و برای قهرمانش ساحت تغییر و گفتمان را به رسمیت نمی‌شناسد. کل فیلم قصیده گاو سفید حادثه نهایی را مادام به تعویق می‌اندازد تا بلکه فرجی شود و قهرمان به فهم تازه‌ای برسد اما در نهایت و در پایان، هرچه فیلم بافته، پنبه می‌شود و به فنا می‌رود. قهرمان فیلم همان کنشی را سر می‌دهد که احتمالا در دقیقه پانزده فیلم هم در شرایطی احساسی نشان می‌داده و این به این معنی است که فیلم در تمام مدت خود درجا می‌زند، جلو نمی‌رود تنها فرو می‌رود.

• نقد فیلم قصیده گاو سفید, a ballad for the white cow, مثنوی نامتوازن :

عباس مدحجی ، سلام سینما

بهتاش صانعی ها اساسا دلش میخواهد روی سوژه های بودار کار کند. هنوز حواشی پیرامون "احتمال باران اسیدی" ش از یادها نرفته بود که این بار سراغ حکم قصاص رفته. قصاص را آخرین بار محسن تنابنده در جشنواره فیلم فجر گذشته با "قسم" به چالش کشید اما صانعی ها در قصیده ی گاو سفید تلاش کرده نگاه جدیدتر و البته احساسی تری به اعدام داشته باشد.

قاضی که متوجه میشود حکم اعدام شخص بی گناهی را صادر کرده دچار تشویش درونی میشود و بصورت ناشناس وارد زندگی خانواده و بازماندگان شخص اعدام شده میشود. به آنها کمک میکند و رابطه ای که با نگاه جبران مافات آغاز شده بود وارد فضای احساسی میشود و قاضی ماجرا شغلش را از دست میدهد.

زندگی شخصی قاضی هم درگیر طوفان است و پسرش در اثر اوردوز میمیرد‌. فضای فیلم به تاریکی و تباهی میرود و گویی اعدام شخص بی گناه زندگی قاضی را تحت تاثیر قرار میدهد‌. فیلم شعار گونه ونماد گراست و دربیان حرفش الکن است‌. رابطه ی یک قاضی با خانواده ی متهم حداقل در ایران معمولا بدین گونه نیست‌. یک قاضی ممکن است چندین حکم اشتباه صادر کند و منطقی نیست نسبت به اشتباهاتش چنین واکنشی نشان دهد و اصولا قضات در جلسات دادگاه نمیتوانند اینقدر احساسی عمل کنند.‌

بهرحال تلاش صانعی ها برای بررسی سوژه ای که باجان آدمها سروکار دارد و احتمالا پرفروش نباشد قابل تقدیر است ولی میطلبد نگاه آتقدر پخته و جامع الاطراف باشد که نه تنها اطلاعات مخاطب را افزایش دهد، بلکه ذهن اورا چنان درگیر چالش کند که سوژه برایش امری جدی شود و هروقت هرجا با آن درجایی برخورد کرد آنچه در سینما دیده در ذهنش مرور شود. فیلم های متعددی در دنیا کمابیش به سوژه لزوم اعدام یا قصاص پرداخته اند ( مثل زندگی دیوید گیل /آلن پارکر۲۰۰۳/دربارهٔ زندگی دیوید گیل در واپسین روزهای زندگی پیش از اعدام و تلاش‌های گروه‌های موافق و مخالف اعدام در اثرگذاری بر آرای شهروندان) که اغلب با دید منفی به آن نگریسته و کمتر علل وجود و لزوم آن را از نظر گذرانده‌ و لذا نتوانسته دیدی جامع و بیطرفانه به مخاطب بدهد.

چندسالی ست قصاص نه فقط در ایران که در کشورهای جهان اسلام به مسئله ی پر بحثی تبدیل شده و سینما بعنوان یکی از پرمخاطب ترین رسانه ها میتواند نقش تعیین کننده ای در جهت گیری جامعه در رابطه با این موضوع داشته باشد.

این مطلب بعلت تنظیم در ایام جشنواره ممکن است دارای نواقصی باشد. تیتر از سر مقاله روزنامه ی سازندگی برداشته شده است.

• چطور با یک پایان عجیب رشته‌هایتان را پنبه کنید.

صوفیا نصراللهی ، مجلۀ دیجی کالا

بهتاش صناعی‌ها کارگردانی است که هنوز بهترین فیلمش را نساخته اما به وضوح نگاه جسورانه‌ای به سینما دارد. فیلم قبلی‌اش «احتمال باران اسیدی» فضایی متفاوت با بقیه‌ی آثار سینمای ایران داشت. جهان خودش را خیلی خوب ساخته بود. به عبارتی فیلم خودبسنده‌ای بود که می‌توانستید جهان کاراکترش را با بازی دیدنی شمس لنگرودی درک کنید. «قصیده گاو سفید» قرار است فیلم اجتماعی‌تری باشد. هر چند کارگردان باز هم تلاش می‌کند فضای شخصی خودش را داشته باشد اما به هر حال متاثر از یکی از مهم‌ترین بحث‌های این‌ سال‌ها یعنی قصاص است.

«قصیده گاو سفید» یکی از جسورانه‌ترین فیلم‌های سال‌های اخیر است. داستانش پیرامون یک قصاص اشتباه روایت می‌شود بدون آن که به صورت مستقیم در مدح یا ذم قصاص داستان‌سرایی کند. با دو بازی خوب از مریم مقدم و علیرضا ثانی‌فر که باعث می‌شود هر چند فیلم ریتم کندی دارد و کشدار است اما بتوانید با کاراکترها و احساسات‌شان همراه شوید.

مشکل از جایی شروع می‌شود که صناعی‌ها در دل جهان خودش می‌خواهد یک درام اجتماعی واقع‌گرایانه داشته باشد و نمی‌تواند در روایتش تعادل را رعایت کند. به نظر می‌رسد بعضی از کاراکترهایش را نمی‌شناسد و در نتیجه شخصیت‌پردازی‌هایش با نقص روبه‌رو هستند. آن بخش‌هایی از فیلم که به رابطه‌ی میان زن و مرد می‌پردازد جذاب از کار درآمده اما سکانس‌هایی که کاراکتر مرد محور فیلم می‌شود که در حقیقت مربوط به بخش اعتراضی قضیه به یک سوژه‌ی اجتماعی است فیلم از دست می‌رود.

آن قسمتی از ایده‌ای را که در ذهن صناعی‌ها بوده و تبدیل به اسم فیلم و حضور نمادین آن گاو سفید در محوطه‌ی زندان شده، درک نمی‌کنم. آن قاب چیزی بیشتر از یک قاب صرف اهمیت دارد چون گاو و شیر و پایان‌بندی آخر که فیلم را خراب می‌کند همه به یکدیگر مربوط هستند.

اعتبار فیلم «قصیده گاو سفید» به سوژه‌اش برمی‌گردد و بازی بازیگرانش و شیوه‌ی نمایش رابطه‌ی میان زن و مرد. به این که سردی و کندی فیلم صناعی‌ها، حتی اگر دوستش نداشته باشید تحمیلی نیست.

نقطه ضعفش این جاست که به نظرم کارگردان تصور غلطی از کاراکتر مردش دارد. در نتیجه تقابل‌های درونی و بیرونی کاراکتر مرد با خودش و دیگران گاهی مضحک می‌شود. مثل واکنشی که به سگ همسایه نشان می‌دهد یا این که در زندگی‌اش انگار اسم گوگوش را نشنیده و ولنتاین هم برایش یک واژه‌ی خارجی است که معنایی ندارد.

خیلی از سکانس‌های مرد گل درشت برگزار می‌شود مثل دیالوگ با همکارش درباره‌ی تشکیک در مساله‌ی قصاص یا سکانسی که مرد نشسته و کارگر سطل آب را زیر پایش خالی می‌کند که نشان می‌دهد مرد چه مشتاق است گناهانش شسته شود.

ما خیلی زود به عنوان ناظر مرد را می‌شناسیم اما سوال این جاست که چه‌طور زن او را نمی‌شناسد؟ سوالی که یک سوم فیلم ذهن مخاطب را درگیر می‌کند و در نهایت با یک دیالوگ سرسری که مرد دو روزی مریض بوده و فقط برادرشوهر زن را دیده سر و تهش را هم می‌آورند. رابطه‌ی زن و مرد هر چند در رفتار زن نمودهای جذابی پیدا می‌کند، که البته خیلی از آن‌ها مثل رژ لب زدن جلوی آینه کلیشه شده ولی همچنان کارکرد خودش را دارد، اما برای شروع رابطه‌ی آن‌ها منطق چندانی از سمت زن وجود ندارد.

کلیشه‌ها گاهی آزاردهنده می‌شوند مثل حضور برادرشوهری که به نظر می‌رسد به شیوه‌ی فیلم‌ «واکنش پنجم» تهمینه میلانی انتظار می‌رود سرپرست زن باشد وگرنه خانواده‌ی شوهرش چشم به حضانت بچه دارند.

همه‌ی این نقاط ضعف می‌توانست قابل بخشش باشد اگر فیلم جایی تمام می‌شد که به قرینه‌ی صحنه‌ی ابتدایی با گریه‌ی زن در ماشین تمام شود اما بهتاش صناعی‌ها دور از ذهن‌ترین پایان را برای قهرمانش رقم می‌زند تا کل فیلم را با آن بر باد دهد. پایانی که هیچ منطقی برایش متصور نیست و انگار از جهان دیگری آمده و به جهان آرام فیلم تحمیل شده است.

درام آرام و درونگرایانه ناگهان تبدیل به یک تریلر جنایی می‌شود و بدتر از آن گذاشتن سکانسی است که نمی‌شود فهمید آن چه اتفاق می‌افتد در ذهن زن گذشته یا واقعیت است. انگار خود فیلمساز هم نمی‌توانسته تصمیم بگیرد که قهرمانش باید چه‌طور دست به انتقام بزند.

به این ترتیب کارگردان جهانی را که خلق کرده با دست خودش، با کلیشه‌های گل درشت میانه‌ی فیلم و پایان‌بندی نچسب و غیرمنطقی، خراب می‌کند.

«قصیده‌ گاو سفید» فیلمی جسورانه است که جسارت‌هایش ممکن است زمان اکران کار درستش بدهد اما به صرف جسورانه بودن نمی‌شود آن را فیلم خوبی دانست.

• نشست خبری فیلم قصیده گاو سفید در جشنواره سی و هشتم جشنواره فجر : 

خبرگزاری ایرنا

بهتاش‌صناعی ها عصر شنبه در نشست خبری قصیده گاو سفید، انتخاب اسم این فیلم را سمبلیک اعلام کرد و افزود: موضوع این فیلم درباره قانون اعدام است که البته حرف زدن در مورد هر قانونی ایراد ندارد.
 وی افزود: تلاش کردیم شرایطی را فراهم کنیم که پیرامون قانونی حرف زده شود البته قصد نداریم که قانون را زیر پا بگذاریم.
صناعی ها  با بیان اینکه پرونده های زیادی پیش و پس از انقلاب در خصوص موضوع اعدام در کشور وجود دارد گفت از  مجموعه ای از از این پرونده ها الهام بخش ما در این داستان بود.
وی افزود: داستان و قصه  این فیلم حوالی ما اتفاق می‌افتد و قصه آنها ما را تحت تأثیر قرار داده است.
کارگردان فیلم قصیده گاو سفید در ادامه با اشاره به کاراکتر مینا در این فیلم گفت شخصیتی مینا زنی ایرانی است که فردی در زندگی اش وارد می‌شود و دلباخته آن می شود.
وی در خصوص بازی شهاب حسینی در این فیلم گفت: در ابتدا قرار بود او این نقش را بازی کند اما به دلایل مختلفی محقق نشد و انتخاب علیرضا ثانی فر انتخاب کاملا درست بود.

وی در خصوص اکران عمومی فیلم گفت فکر نمی‌کنم مشکلی برای اکران وجود داشته باشد این قصه می تواند در هر زمانی و هر مکانی که چنین قانونی وجود دارد اتفاق بیفتد.
نویسنده و کارگردان فیلم گاو سفید افزود: این فیلم دغدغه انسانی دارد و قصدش زیر سوال بردن قانون نیست البته هر قانونی اشتباه و ایرادی دارد و ما تلاش کردیم در این آستان خطاها و ایراد قانون اعدام را به تصویر بکشیم.
وی اضافه کرد در این فیلم تلاش شد خطا و و ایرادات قانون چه تاثیری می تواند در زندگی انسانها و جامعه بگذارد به تصویر کشیده شد.
وی در بخش دیگر از نشست در پاسخ به این سوال که در بخشی از فیلم به اخراج و بازداشت کارگرها اشاره کردید، گفت: ما تلاش کردیم به اهمیت این طبقه اجتماعی بپردازیم. و موضوع اخراج و بازداشت کارگرها بارها اتفاق افتاده است.
نویسنده و کارگردان فیلم قصیده گاو سفید افزود در این فیلم از موسیقی استفاده نکردیم و تلاش کردیم از اصوات یا افکت هایی همچون صدای تردد خودرو صدای باران و باد به جای موسیقی استفاده کنیم زیرا احساس کردم استفاده از موسیقی می‌تواند تاثیر معکوس داشته باشد و فیلم را به یک ملودرام تبدیل کند.
مریم مقدم بازیگر نقش مینا در فیلم قصیده گاوسفید درخصوص شخصیت مینا گفت مینا زنی بود که سختی زیادی کشیده اما همواره پر قدرت بود و امید به زندگی را از دست نمی داد.

وی با بیان اینکه در نگارش فیلمنامه این فیلم نقش داشته گفت: از وقتی با بهتاش صناعی ها در حال نگارش بودیم احتمال بازی خودم در این فیلم را می‌دیدم.
وی در پاسخ به سوالی در خصوص اقتباس این فیلمنامه از یک فیلم خارجی گفت: ممکن است فیلم های مختلفی از یک فیلم تاثیر بگیرد اما این فیلم از فیلم دیگری اقتباس نشده است.